W Augustowie w prowadzonym przez Bractwo Bartne Muzeum Kultury Bartniczej znajduje się wiele ciekawych eksponatów, ale nad tym nikt nie może przejść obojętnie. Jest to fragment drzewa Bartnego z VII/VI wieku naszej ery. O ile barcie z okresu średniowiecza zdarzają się w zbiorach niektórych skansenów o tyle w naszym wypadku historia jest dużo bardziej wyjątkowa. A samo drzewo ostatni przyrost miało w 680 roku naszej ery.
Nazywamy tą barć sarkofagiem, ponieważ z jakiś powodów Bartnik który ją wykonał przestał jej doglądać. Minęło kilka dekad i drzewo całkowicie zarosło wykonaną w nim barć. Zarastając wepchnęło do środka zatwór – zamknięcie komory Bartnej wyciosane z grubej sosnowej deski, który również dotrwał do naszych czasów. Także jest jedyną kompletna barć z przed ponad 1000 lat. Do kompletu zachował się również fragment oczkasu – klina zawężającego wlot do barci, jak również jedna snoza – poprzeczka podtrzymująca niegdyś plastry pszczele.
Przygotowanie barci do ekspozycji było możliwe dzięki partnerstwie Województwa Podlaskiego
Barć zaczynała się około 8 m nad podstawą drzewa. Średnica pnia na wysokości barci wynosiła 80 cm. Wymiary: wysokość: 80 cm, szerokość 10 cm, głębokość do 35 cm. Największa jednak wyjątkowość polega jednak na tym, że jednocześnie z zabytkami Kultury Bartniczej i Bartnego rzemiosła zachowało się również…
Kompletne gniazdo pszczele z VII wieku. Plastry woszczyny sine ze starości niczym gniazdo os, wypełnione pozostałościami miodu, krytym czerwiem, pieżgą i propolisem. Oraz martwe lecz dobrze zakonserwowane pszczoły, trutnie i zapewne także królową – której nie udało się jeszcze odnaleźć. Wysokość zachowanych plastrów sięga 60 cm. Na spodzie barci znajdowało się około 20 cm humusu powstałego z martwych wcześniej zasiedlających barć pszczół, pozostałości wosku przetrawionego przez larwy motylicy i inne zanieczyszczenia, które odkładają się w nieużytkowanej przez człowieka barci na jej spodzie. Jak na otwarciu wystawy Historia Czterech Barci w Augustowie mówił dr Michał Kolasa – nie ma w literaturze naukowej wzmianek o badaniach materiału genetycznego pszczół starszych niż pochodzące z kolekcji muzealnych z końca XIX wieku. Wymaga to jeszcze głębszej analizy, ale prawdopodobnie w naszych zbiorach znalazło się najstarsze zachowane gniazdo pszczele na Świecie.
Barć z VII wieku zaraz po przecięciu, widoczny fragment zatworu i resztki oczkasu. Proces zarastania gniazda trwał około 70 lat. Fot. Bractwo Bartne
O samej barci, jej historii oraz o tym co już zostało przebadane a co jeszcze czeka na odkrycie dowiecie się z zapisu wystąpień podczas wernisażu wystawy Historia Czterech Barci jaka miala miejsce w Augustowie w dniu 28.11.2024
Seria szczęśliwych zbiegów okoliczności doprowadziła da zachowania tego eksponatu:
1) Drzewo zarosło wykonana w nim barć a pszczoły już bez ingerencji człowieka żyły w nim przez cały okres zarastania barci szacowany na około 70 lat.
2) Następnie drzewo z wrośniętą barcią i żywą rodziną pszczelą uległo wywróceniu do rzeki i zakonserwowaniu w rzecznym mule.
3) Po wydobyciu pni w piaskowni przed kilkoma lub kilkunastoma latami leżało i dosychało na uboczu. Po czym trafiło do przerobienia do tartaku, w którym fragment z barcią został przecięty w taki sposób który pozwala na ukazanie całej konstrukcji barci i dzięki szybkiej interwencji Pawła Kotwicy w takiej formie trafił do nas zaledwie 3 dni po jej przecięciu.
Weszliśmy w posiadanie tej kłody, ponieważ szykujemy powiększenie Muzeum Kultury Bartniczej w ramach realizowanego projektu dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej programu INTERREG Polska -Litwa. „Bartnictwo – tradycja ponad granicami.
Warsztaty zrealizowane w ramach Program Współpracy Interreg VI-A Litwa – Polska 2021 – 2027, Projekt nr LTPL00145 „ Pszczelarstwo leśne – tradycja bez granic”